کتاب چشم خدایگان

کتاب «چشم خدایگان: تاریخ اجتماعی هوش مصنوعی» نوشته متئو پاسکویینلی، پژوهشگر و فیلسوف ایتالیایی، به بررسی رابطه بین فناوری‌های هوش مصنوعی (AI) و سیستم سرمایه‌داری می‌پردازد. این اثر با رویکردی انتقادی، نشان می‌دهد که چگونه پیشرفت‌های اخیر در حوزه AI نه تنها محصول نوآوری‌های فنی، بلکه نتیجه مستقیم منطق استثمار و انباشت سرمایه در سرمایه‌داری مدرن است. در واقع نویسنده در این کتاب استدلال می‌کند که هوش مصنوعی به مثابه ابزاری برای تقویت نظارت، کنترل و بهره‌کشی از نیروی کار در جوامع امروزی عمل می‌کند. او ریشه‌های هوش مصنوعی را نه در آزمایشگاه‌های فناوری، بلکه در تاریخ طولانی مکانیزاسیون و خودکارسازی صنایع می‌داند. به بیان وی، از انقلاب صنعتی تا امروز، ماشین‌ها همواره برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های نیروی کار طراحی شده‌اند. در این چارچوب، هوش مصنوعی نیز ادامه همان روند است، با این تفاوت که این بار «داده‌ها» به منبع اصلی تبدیل شده‌اند. به عقیده او، سرمایه‌داری دیجیتال با جمع‌آوری و تحلیل داده‌های کاربران، شکلی جدید از استخراج ارزش (Data Extraction) را ایجاد کرده که شباهت زیادی به استعمار منابع طبیعی در گذشته دارد. به عبارت دیگر، فعالیت‌های روزمره کاربران در فضای آنلاین (مانند جستجوها، لایک‌ها و خریدها) به مثابه «کار نامرئی» در نظر گرفته می‌شود که بدون دستمزد، ارزش عظیمی برای شرکت‌ها خلق می‌کند. این داده‌ها توسط الگوریتم‌های هوش مصنوعی پردازش می‌شوند تا الگوهای رفتاری افراد پیشبینی و کنترل شود. به‌ عبارتی، هوش مصنوعی نه تنها ابزاری فنی، بلکه شیوه‌ای برای اعمال قدرت و بازتولید نابرابری‌های اجتماعی است. همچنین قابل ذکر است که عنوان کتاب به استعاره «چشم خدایگان» اشاره دارد که از مفهوم «پاناپتیکون» (زندان طراحی شده برای نظارت دائمی) الهام گرفته شده است. مطابق با این استعاره، فناوری‌های نظارتی مدرن، مانند سیستم‌های تشخیص چهره یا ردیابی آنلاین، نسخه دیجیتالی همان ایده هستند که به «خدایگان» جدید (شرکت‌ها و دولت‌ها) اجازه می‌دهند رفتار جامعه را زیر نظر بگیرند و آن را کنترل کنند.