کتاب چین بعد از مائو

“چین بعد از مائو”، نوشته‌ی شارل بتلهایم و نیل جی. برتون، بررسی‌ای مختصر اما تأثیرگذار از تحولات سیاسی و ایدئولوژیک چین پس از مرگ مائو تسه‌تونگ در سال ۱۹۷۶ است. این کتاب، چشم‌اندازی دوگانه از نخستین سال‌های پس از مائو ارائه می‌دهد و مسیر آینده‌ای پیچیده برای چین را ترسیم می‌کند.
کتاب در سه بخش تنظیم شده است. بخش نخست، نوشته‌ی بتلهایم، تحلیل انتقادی او از دور شدن چین از سیاست‌های مائوییستی را ارائه می‌دهد. شارل بتلهایم، اقتصاددان مارکسیست فرانسوی و حامی پیشین چین مائوئیستی، نسبت به فاصله‌گیری رهبری جدید از اصول انقلابی ابراز نگرانی می‌کند. او استدلال می‌نماید که انکار انقلاب فرهنگی و تحقیر «باند چهار نفر» نشانگر بازگشتی به گرایش‌های سرمایه‌داری است که بنیان‌های سوسیالیستی دوران مائو را تضعیف می‌کند. بتلهایم بر این باور است که سوسیالیسم اصیل نیازمند مبارزه‌ی طبقاتی مستمر و مشارکت فعال توده‌هاست، عناصری که در فضای سیاسی جدید رو به فرسایش نهاده‌اند. بخش دوم کتاب شامل نامه‌ای سرگشاده از نیل جی. برتون، شهروند کانادایی مقیم چین در آن زمان، است. برتون دیدگاهی مخالف با بتلهایم دارد و از سیاست‌های رهبری جدید حزب کمونیست چین دفاع می‌کند. از نظر او، این اصلاحات پاسخی ضروری به افراط‌های گذشته‌اند و هدفشان تثبیت کشور و بهبود رفاه عمومی است. برتون بر عمل‌گرایی در حکمرانی و توسعه‌ی اقتصادی تأکید می‌ورزد و معتقد است این تغییرات لزوما به معنای خیانت به آرمان‌های سوسیالیستی نیست، بلکه کوششی‌اند برای تطبیق آن آرمان‌ها با چالش‌های جدید. بخش پایانی کتاب با عنوان «جهش بزرگ به عقب» به بررسی عمیق‌تر پیامدهای این چرخش ایدئولوژیک می‌پردازد. این بخش تأکید می‌کند که کنار گذاشتن استراتژی‌های مائوئیستی، به‌ویژه در زمینه‌ی روابط طبقاتی و نقش پرولتاریا، می‌تواند به احیای عناصر سرمایه‌داری بینجامد و کارگران را از فرآیند تصمیم‌گیری سیاسی کنار بزند. این تحلیل، هشدارهای بتلهایم درباره نویسنده کتاب حاشیه‌رانده‌شدن توده‌ها و فراموشی اصول انقلابی را تقویت می‌کند.
“چین بعد از مائو” سندی تاریخی و تحلیلی مهم در فهم مباحث ایدئولوژیک و تردیدهای دوران گذار چین در اواخر دهه ۱۹۷۰ است. این کتاب تصویری دقیق از دیدگاه‌های متضاد درباره نویسنده کتاب آینده‌ی چین و نیز مناظره‌ای گسترده درباره نویسنده کتاب چگونگی انطباق سوسیالیسم با شرایط متغیر جهانی ارائه می‌دهد. این اثر منبعی ارزشمند برای پژوهشگران علاقه‌مند به تاریخ سیاسی چین، نظریه‌ی مارکسیستی و پویایی تحولات انقلابی است.