کتاب نخستین دولت های ایرانی پس از اسلام

کتاب نخستین دولت‌های ایرانی پس از اسلام نوشته محسن جعفری، به بررسی تاریخ ایران در چهار قرن نخست پس از ورود اسلام و عوامل حفظ هویت فرهنگی و زبانی ایرانیان در برابر فرهنگ و زبان عربی می‌پردازد، این‌کتاب پنجمین‌عنوان از مجموعه «تاریخ ایران‌زمین» است. فتوحات عرب‌های مسلمان در قرن هفتم میلادی، از رویدادهای بسیار مهم و تأثیرگذار تاریخ جهان است. آنها در مدت کوتاهی دو امپراتوری نیرومند ساسانی و روم شرقی (بیزانس) را شکست دادند و قلمرو پهناوری از خراسان تا مراکش را تصرف کردند. در پی این فتوحات، وضعیت دینی و فرهنگی این سرزمین‌ها دچار تحولات بنیادینی شد که سرنوشت تاریخی آنها را برای همیشه دگرگون کرد. اگرچه بیشتر خلفای عرب به‌ویژه خلفای امویان چندان دغدغه گسترش دین اسلام را نداشتند، اما با سیاست کوچاندن عرب‌ها به سرزمین‌های تصرف شده و تحقیر فرهنگی مغلوبان، زمینه گسترش زبان و فرهنگ عربی را فراهم آوردند. در نتیجه این سیاست، مردم تمدن‌های کهن در سرزمین‌هایی چون عراق، سوریه، مصر، لیبی و تونس امروزی، هویت فرهنگی کهن خود را برای همیشه از دست دادند و از نظر زبانی و فرهنگی عرب شدند. ایران تنها تمدن کهنی بود که در دو سده نخستین پس از اسلام، بخشی از قلمرو خلافت بود، اما امروزه بخشی از جهان عرب نیست. مردم ایران همچنان پیوندهای استواری با هویت باستانی خود دارند و فارسی، زبان اداری، آموزشی و فرهنگی آنان است. این استثنای شگفت‌انگیز، پرسش‌های تاریخی بسیاری را به همراه داشته است. این کتاب نه فصل دارد که به‌ترتیب عبارت‌اند از: «ایران‌زمین در قلمرو خلافت»، «طاهریان، نخستین دولت ایرانی پس از اسلام»، «صفاریان، رویگرزادگان سیستانی»، «سامانیان و رنسانس فرهنگی ایران‌زمین»، «زیاریان، جنگاوران ناکام»، «آل بویه، شیعیانی از دیلم»، «زبان فارسی نو (دری)، از پیدایش تا شکوفایی»، «فرهنگ و تمدن ایرانی در دوره نخستین دولت‌های ایرانی» و «معماری و هنر در دوره نخستین دولت‌های ایرانی».
این کتاب کوشیده است با بررسی تاریخ ایران در چهار سده نخستین پس از اسلام، به‌ویژه دوره فرمانروایی دولت‌های ایرانی، پاسخی برای این پرسش‌های مهم بیابد: چرا ایرانیان دین اسلام را پذیرفتند اما زبان و فرهنگ عربی را نپذیرفتند؟ فرهنگ ایرانی چگونه در برابر فرهنگ عربی دوام آورد؟ زبان فارسی چگونه از زیر سایه زبان عربی بیرون آمد؟ و مهم‌تر اینکه چه عواملی سبب شد ایرانیان، ایرانی بمانند در حالی که دیگر اقوام کهن عرب شدند؟ در فصول مختلف، این کتاب به بررسی دوران فرمانروایی خلفای عرب و جنبش‌های سیاسی-فرهنگی ایرانیان، برآمدن دولت‌های ایرانی و نقش آنها در استقلال سیاسی-فرهنگی، پیدایش زبان فارسی نو و چالش آن با عربی، و دستاوردهای فرهنگی-هنری دولت‌های ایرانی می‌پردازد. هدف نهایی کتاب، یافتن پاسخی برای این پرسش مهم تاریخی در خصوص حفظ هویت ایرانیان است.
کتاب نخستین دولت‌های ایرانی پس از اسلام با رویکردی تحلیلی، مختصر و پژوهشی، به بررسی یکی از مهم‌ترین ادوار تاریخ ایران می‌پردازد و برای علاقه‌مندان به تاریخ ایران و جهان اسلام، اثری ارزشمند و جذاب به شمار می‌آید.