کتاب فلسفه‌ی موسیقی نو

کتاب «فلسفه موسیقی نو» اثر تئودور آدورنو، فیلسوف و نظریه پرداز برجسته مکتب فرانکفورت، یکی از مهم‌ترین متون فلسفه موسیقی در قرن بیستم محسوب می‌شود. این کتاب که نخستین بار در سال ۱۹۴۹ در آلمان منتشر شد، حاصل تأملات آدورنو در دوران تبعیدش در ایالات متحده (بین سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۸) است و به عنوان «حاشیه‌ای گسترده» بر اثر مشترک او با ماکس هورکهایمر، «دیالکتیک روشنگری»، در نظر گرفته می‌شود. به طور کلی، آدورنو در این کتاب با تحلیل دو قطب متضاد موسیقی مدرن، یعنی آرنولد شونبرگ و ایگور استراوینسکی، به بررسی تنش‌های فرهنگی و اجتماعی عصر خود می‌پردازد و موسیقی را به مثابه آیینه‌ای از بحران‌های تمدن غرب تفسیر می‌کند. در پس این تحلیل، این ایده خوابیده است که آدرونو موسیقی را نه به عنوان هنری مستقل، بلکه به عنوان بخشی از «کل اجتماعی» می‌دید که بازتابنده تضادهای تاریخی و ایدئولوژیک است. کتاب به دو بخش اصلی تقسیم شده است. در بخش نخست، آدورنو سیستم دوازده‌تنی شونبرگ را به عنوان نماد «عقلانیت رهایی‌بخش» تحلیل می‌کند. او معتقد است موسیقی شونبرگ با شکستن قواعد تونال و پذیرش «تنش دیالکتیکی» بین فرم و محتوا، مسیری انقلابی در هنر مدرن گشوده است. این سیستم نه تنها بیانگر آزادی هنری، بلکه بازتابی از مبارزه انسان با سلطه ساختارهای تحمیلی است. در بخش دوم و در مقابل، موسیقی استراوینسکی به عنوان نماد «بازگشت به اسطوره» و همدستی با ساختارهای سرکوبگر جامعه سرمایه‌داری نقد می‌شود. آدورنو استدلال می‌کند که استفاده استراوینسکی از ریتم‌های خشک و ارجاع به فرم‌های گذشته، نشانه‌ای از «فقدان سوژه آزاد» و تسلیم در برابر منطق کالایی شدن هنر است. قابل ذکر است که این کتاب از همان آغاز با واکنش‌های شدیدی مواجه شد. آرنولد شونبرگ، که آدورنو او را قهرمان پیشرفت می‌دانست، از تحلیل‌های کتاب بیزار بود و آن را تحریف کننده مسیر هنری خود خواند. از سوی دیگر، دفاع آدورنو از موسیقی آوانگارد و نقد او از نئوکلاسیسیسم، جنجال‌های فراوانی در محافل موسیقی و فلسفه برانگیخت. با این حال، «فلسفه موسیقی نو» به مرور به متنی کلیدی در مطالعات زیبایی‌شناسی انتقادی تبدیل شد و تأثیر عمیقی بر اندیشمندان بعدی مانند یورگن هابرماس و پییر بولو گذاشت.