کتاب جهانی شدن و آینده دموکراسی

در کتاب «جهانی شدن و آینده دموکراسی: منظومه‌ی پساملی»، یورگن هابرماس نگاه فلسفی‌اش را به دگرگونی‌های جهان سیاست معطوف می‌کند؛ جهانی که دیگر دولت‌ـ‌ملت‌ها تنها بازیگران اصلی آن نیستند. او در این مجموعه مقاله، با تیزبینی و دقتی که از فیلسوفی بزرگ انتظار می‌رود، به این می‌پردازد که چگونه باید دموکراسی، شهروندی و هویت را در دورانی بازاندیشی کرد که مرزهای سنتی دیگر مرجعیت گذشته را ندارند. در دل این نوشته‌ها، دغدغه‌ای محوری جریان دارد: چگونه می‌توان مشروعیت دموکراتیک را در جهانی حفظ کرد که نظم‌های قدیمی دیگر پاسخگو نیستند؟ هابرماس جهانی شدن را نه صرفا به‌عنوان یک پدیده اقتصادی، بلکه به‌مثابه نیرویی می‌بیند که مرزها را محو می‌کند، قدرت را فراملی می‌سازد و نهادهای تازه‌ای را وارد بازی می‌کند. با این‌حال، او نه در دامن نوستالژی ملی‌گرایانه می‌افتد، نه به جهانی‌گرایی ساده‌انگارانه دل می‌بندد. به‌جای آن، از چشم‌اندازی دفاع می‌کند که در آن دموکراسی به سطحی فراتر از ملت گسترش می‌یابد؛ مثلا در قالب اتحادیه اروپا، اما همچنان وفادار به بنیان‌های اخلاقی و گفتگو-محور دموکراسی باقی می‌ماند. هرچند این مقالات در دهه ۱۹۹۰ نوشته شده‌اند، اما به طرز شگفت‌آوری با مسائل امروز هم‌صدا هستند: از فرسایش دولت رفاه و ظهور پوپولیسم، تا چالش‌های هم‌زیستی فرهنگی و ضرورت شکل‌گیری هویتی فراملی برای اروپا. هابرماس اروپایی را ترسیم می‌کند که نه بر پایه قومیت یا زبان، بلکه بر اساس اصول دموکراتیک، قانون‌مداری و عقلانیت ارتباطی بنا شده است؛ جامعه‌ای که تنوع را به رسمیت می‌شناسد و در دل آن، گفت‌وگو همچنان اصل راهنماست. این نوشته‌ها فقط تحلیل نظری نیستند؛ بلکه مداخلاتی‌اند در مسائل زمانه: از نقد پیمان ماستریخت گرفته تا بررسی نقش سازمان ملل یا هشدار نسبت به پیامدهای نئولیبرالیسم. او از پروژه روشنگری دفاع می‌کند، اما نه با تعصب، بلکه با آگاهی به این‌که در جهانی متکثر و پیچیده، این پروژه نیز باید بازاندیشی شود و دگرگون گردد.
«جهانی شدن و آینده دموکراسی: منظومه ی پساملی» کتاب ساده‌ای نیست. نیاز به درگیری فکری و صبر دارد. اما اگر کسی نگران سرنوشت دموکراسی در عصر جهانی‌شدن است، این کتاب همچنان یکی از آثار راهگشا باقی می‌ماند. هابرماس با عمق و درنگی اندیشمندانه، از ما می‌پرسد: در جهانی که دیگر ملت‌ها تنها میدان سیاست نیستند، شهروند بودن چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟