کتاب اظهار نامه ها

کتاب «اظهارنامه‌ها» نوشتۀ ماکس فیشر، نویسنده و نمایشنامه‌نویس برجسته سوئیسی، اثری منحصربه‌فرد و تجربه‌گرایانه است که مرزهای بین ادبیات، فلسفه و زندگینامه‌نویسی را درمی‌نوردد. این کتاب که در سال ۱۹۷۶ منتشر شد، نه رمان است و نه مقاله‌ی کلاسیک، بلکه مجموعه‌ای از پرسشها و پاسخ‌های خودنگاشتانه است که فریش از طریق آن‌ها به کندوکاو در هویت فردی، مسئولیت اخلاقی و پیچیدگی‌های وجود انسان می‌پردازد. ساختار کتاب به شکل یک پرسشنامه‌ی واقعی طراحی شده است؛ پرسش‌هایی که گاه از فرم‌های اداری یا نظرسنجی‌ها الهام گرفت‌هاند و گاه پرسش‌های هستی‌شناختی عمیق هستند. فریش با طنزی ظریف و نگاهی نقادانه، به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد، اما پاسخ‌هایش همیشه مستقیم و متناسب با پرسش نیستند. او از این فرم نوشتاری برای بازتاب دادن تناقضات درونی انسان، ناتوانی در تعریف قطعی از خود و فاصله بین «آنچه هستیم» و «آنچه می‌خواهیم باشیم» استفاده می‌کند. برای مثال، در پاسخ به پرسشی مانند «آیا به عدالت باور دارید؟»، فریش نه یک «بله» یا «خیر» ساده، بلکه شرحی از ترس‌هایش از قضاوت شدن ارائه می‌دهد. این رویکرد، خواننده را وادار می‌کند تا به‌جای دریافت پاسخ‌های آماده و از پیش تعیین‌شده، خود را در آیینهی پاسخ‌های فریش ببیند و به پرسش‌های مشابه در زندگی شخصی‌اش فکر کند. مفاهیم هویت، گفتگو با خود، گناه، حافظه، فراموشی، جامعه و سیاست از مباحث مورد بحث فریش در «اظهارنامه‌ها» هستند. نثر فریش در این کتاب، ترکیبی از طنز تلخ، صداقت بی‌پروا و جملات کوتاه پرتأثیر است. او از گفتگوی درونی با خود استفاده می‌کند تا نشان دهد ذهن انسان چگونه میان عقل و احساس، حقیقت و دروغ، گذشته و حال در نوسان است. این اثر، برخلاف ساختار خطی رمان‌ها، پر است از تکرارها، اصلاحات و جمله‌های ناتمام که خود نمادی از فرآیند پیچیده‌ی اندیشیدن است. فریش در پایان کتاب به خواننده یادآوری می‌کند که «اظهارنامه‌ها هرگز نمی‌توانند واقعیت ما را ثبت کنند، چون ما همواره بیشتر و کمتر از پاسخ‌هایمان هستیم». ارزش این اثر نه در پاسخ‌هایش، بلکه در جسارت به‌پا کردن گردوغبار از ذهن‌های ایستاست. او نشان می‌دهد که پرسشگری، حتی بدون رسیدن به پاسخ، نوعی آزادی است؛ آزادی از قید قطعیت‌های دروغین و تصویرهایی که جامعه از ما می‌سازد.