کتاب ادیسه راست

کتاب «ادیسۀ راست: تاریخ خرد دربه‌دری از ۱۳۰۴ تا ۱۳۳۸ خورشیدی» اثر محمد مالجو، پژوهشی مستند از تحولات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ایران در یکی از دوره‌های حساس تاریخ معاصر است. در این اثر نویسنده با تکیه بر رویکرد «تاریخ نگاری خرد» و استفاده از اسناد و دست‌نوشته‌های ناشناخته، تصویری واقع‌گرایانه از وضعیت بازرگانی ایران در دوران بحران‌های بین‌المللی از جمله جنگ جهانی دوم ارائه می‌دهد. محمد مالجو در جستجو در آرشیوهای ملی به سندی دست می‌یابد که تا کنون مورد توجه قرار نگرفته بود؛ سندی که تصویری واقعی و دقیق از وضعیت بازرگانی و اقتصادی ایران در دوران جنگ جهانی دوم و تحولات مرتبط با شوروی استالینی ارائه می‌دهد. از نکات برجسته این کتاب می‌توان به بازسازی سرگذشت «نیکلا راست» (یا نیکلا بلگاردسکی) اشاره کرد؛ شخصیتی که نیمی از عمر خود را در شوروی و نیمی دیگر را در ایران گذرانده و به عنوان نخستین اقتصاددان تجربی ایران، نقش مهمی در تدوین گزارش‌های اقتصادی آن دوران داشته است. زندگی پر فراز و نشیب این چهره، که در بستر تحولات سیاسی و اجتماعی زمان، شاهد تصفیه‌های بزرگ در شوروی و تحولات دوران رضاشاهی بوده، به گونه‌ای روایت شده است که هم داده‌های آماری و هم ابعاد شخصی و سرکوب‌های سیاسی آن دوره را به خواننده منتقل می‌کند. محمد مالجو با پرداختن به جزئیات اسناد منتشرنشده و تحلیل دقیق وقایع، نه تنها وضعیت واقعی اقتصاد ایران در دوران جنگ و تحولات بین‌المللی را ترسیم می‌کند، بلکه داستانی جذاب و کمتر شناخته شده از روابط پیچیده بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی در دوره‌های حساس را نیز به تصویر می‌کشد. از دیگر ویژگی‌های بارز این کتاب می‌توان به قدرت بازگویی داستان تاریخی و ارائه روایت‌های انسانی از رویدادهای وحشتناک مانند دستگیری و اعدام شخصیت‌هایی اشاره کرد که در چارچوب تصفیه‌های بزرگ شوروی قرار داشتند. این روایت‌ها، علاوه بر آنکه ابعاد انسانی و دردناک دوران را به خواننده منتقل می‌کنند، دریچه‌ای نو به فهم عمیق‌تر از آنچه در پشت پرده‌های تاریخی رخ داده، می‌گشایند. به طور کلی، این کتاب نه تنها برای پژوهشگران و دانشجویان رشته‌های تاریخ و اقتصاد سیاسی، بلکه برای هر کسی که به دنبال درک بهتر و کشف رازهای کمتر شناخته شده در بایگانی‌های تاریخی ایران است، منبعی ارزشمند به شمار می‌آید.